Hẻm phố là một bộ phận trong cấu trúc của đô thị Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh, đã tồn tại trong lòng thành phố này trong quá trình phát triển của nó. Song hành với sự phát triển đô thị, hẻm phố cũng có những biến đổi từ hình dáng cho đến dân cư sinh sống. Từ trong các con hẻm đã hình thành nên nhiều giá trị nhân văn và cũng đầu thời phát sinh nhiều vấn đề phải giải quyết, xét từ khía cạnh văn minh, trật tự đô thị.
Trong xu thế phát triển của các đô thị hiện đại với những chung cư, với các ô phố có quy hoạch thông thoáng, thì hầu như không còn bóng dáng của những con hẻm ngoằn ngoèo, quanh co. Vì thế, có một câu hỏi nóng bỏng được đặt ra: Có nên để hẻm phố tồn tại không trong cấu trúc đô thị hiện đại, văn minh mà TP. Hồ Chí Minh đang vươn lên? Hẻm phố sẽ tồn tại hay biến mất trong tương lai.
Câu hỏi trên là chủ đề cho nhiều cuộc tranh luận trong giới nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn. Có hai khuynh hướng đối lập nhau rõ rệt. Một khuynh hướng cho rằng không nên để hẻm phố tồn tại vì không gian đô thị cần được quy hoạch thông thoáng và cũng vì bản thân các con hẻm không mang giá trị thẩm mỹ cao. Khuynh hướng thứ hai cho rằng nên giữ lại hẻm phố vì đây là chứng tích của lịch sử thành phố, vì hẻm phố chứa trong lòng nó nhiều giá trị nhân văn.
Cuộc tranh luận về sự tồn tại của hẻm phố trong tương lai dường như chưa đi đến một kết luận nào. Tập sách Văn hóa hẻm phố Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh ra đời, không mang tham vọng sẽ giải quyết vấn đề ấy. Nhóm tác giả chỉ trình bày hẻm phố như nó đang tồn tại và tiếp cận hẻm phố dưới hai góc độ vật thể và phi vật thể. Từ góc độ vật thể, hẻm phố sẽ được nhìn và mô tả ở những hình thức mà nó thể hiện ra bên ngoài, từ góc độ phi vật thể, hẻm phố được tiếp cận dưới các giá trị của nó.
Từ cách tiếp cận ấy, tập sách này được thể hiện với các chương mục như sau:
Chương một: TP. Hồ Chí Minh – Động và tĩnh
Chương hai: Hẻm phố Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh – Khía cạnh vật thể
Chương ba: Thành phố tĩnh – Cuộc sống và các giá trị
Trung tâm Nghiên cứu Đô thị và Phát triển xin được giới thiệu cùng bạn đọc gần xa.
Trương Hoàng Trương
(CEFURDS)
